Rusujo daurigas generi LI-ajn.

Konatighu kun
LINGWA da PLANETA
http://lingwadeplaneta.info/index.shtml
La projekto estas serioza, tamen mankas adeptoj.
Kelkaj gravaj vortoj estas prenitaj el orientaj lingvoj. Vi vidos mem.

Gramatikaj rimarkoj
 

La principo de neceseco

Esprimante gramatikojn signifojn, LdP sekvas la principon de neceseco. Tio signifas ke ne bezonas esprimi gramatikan signifon, se ĝi estas elkondukebla de la kunteksto.  Ekzemple, uzo de substantiva pluralformo kaj tempaj partikloj ne estas devigaj, tamen eblaj por pliprecizigo de senco.

Ekzemploj.

 lekti
 legi
 
kitaba
 libro
 
Me lekti kitaba.
 Mi legas libron.
 
Yeri me lekti kitaba.
 Hieraû mi legis libron.
 
Yeri me lekti dwa kitaba.
 Hieraû mi legis du librojn.
 
Manya me lekti mucho kitaba.
 Morgaû mi legos multajn librojn.
 

Vortordo

La vortordo estas direkta: subjekto — predikato — objekto. Akuzativa formo ne ekzistas, sed ekzistas akuzativa partiklo "den", kiu estas metebla antaû objekto, se la vortordo ne estas direkta.

 
Me lekti kitaba.
 Mi legas libron.
 
Den kitaba me lekti.
 Libron mi legas.
 
Den mucho kitaba me yao lekti.
 Multajn librojn mi volas legi.
 

Substantivoj

La plimulto de substantivoj finiĝas per –а, –о aû per konsonanto.

Pluralfinaĵoj estas –s por la substantivoj kiuj finiĝas per vokalo, kaj –es por la tiuj kiuj finiĝas per konsonanto:

man viro – manes viroj

gina virino — ginas virinoj

boy knabo – boys knaboj.

Kiel regulo, substantivoj ne havas genron. Se necesas indiki genron, oni uzas la partiklojn ‘man-’ kaj ‘gin-’ aû la sufiksojn –us kaj –ina:

doga hundo/hundino

man-doga, dogus virhundo

gin-doga, dogina hundino

rega reĝo/reĝina — regus reĝo — regina reĝina.

Exemploj de derivado

Substantivo => adjektivo

1.

norda nordo => norda(-ney) norda

milka lakto => milka(-ney) lakta

norda feng norda vento

feng es norda-ney la vento estas norda

milka lakto + dao vojo = Milkadao Lakta vojo

2.

historia historio — historike historia

3.

fakta fakto — faktike fakta

basa bazo — basike baza

Substantivo => verbo

1.

klef ŝlosilo — klefi ŝlosi

glu gluo — glui glui

2.

luma lumo — lumi lumi

gola celo — goli celi

3.

sukses sukceso — fai sukses sukcesi

interes intereso — fai interes interesiĝi

Verboj

La plimulto de la verboj finiĝas per –i, sed estas ankaû tiuj kiuj finiĝas alie (precipe per ‑n).

Verbaj partikloj

Me lekti kitaba.
 Mi legas libron.
 
Me bu lekti kitaba.
 Mi ne legas libron.
 
Me zai lekti kitaba.
 Mi estas leganta libron.
 
Me ve lekti kitaba.
 Mi legos libron.
 
Me bu ve lekti kitaba.
 Mi ne legos libron.
 
Me he lekti kitaba.
Me lekti-te kitaba.
 Mi legis libron.
 
Me wud lekti kitaba.
 Mi legus libron.
 
Lekti ba kitaba!
 Legu libron!
 
Me sal lekti kitaba.
 Mi estas legonta libron.

Mi intencas legi libron.
 
Hay oni lekti kwo oni yao.
 Oni legu, kion ajn oni volas.
 
Me gwo lekti toy kitaba.
 Mi iam legis/legadis tiun libron.
 
Me yus he lekti toy kitaba.
 Mi ĵus lektis tiun libron
 
Kitaba gei lekti.
 Libro estas legata.
 
Kitaba gei-te lekti.
 Libro estis legata.
 
Kitaba ve gei lekti.
 Libro estos legata.
 
gela lekti-she kitaba
 knabino leganta libron
 
lekti-yen kitaba
 legante libron
 
al lekti kitaba
 legante libron
 
Kitaba es lekti-ney.
 Libro estas legita.
 
lekti-ney kitaba
 legita libro
 
afte lekti kitaba
 leginte libron
 

Verboj en LdP povas havi saman formon en tranzitiva kaj netranzitiva signifo:

me begin gun mi komencas labori — kino begin kino komenciĝas.

Por substantivigo de verboj oni uzas la infinitivan partiklon tu:

Tu samaji es tu pardoni. – Kompreni  signifas pardoni.

La refleksiva partiklo estas swa: wosh swa lavi sin.

La partiklo mutu esprimas reciprokecon: lubi mutu ami unu la alian.

Ekzistas unu escepta verbo — bi esti. Ĝi havas apartajn formojn en prezenco (es) kaj en paseo (bin):

Se es hao. — Tio estas bona.

Se bin hao. — Tio estis bona.

Se ve bi hao. — Tio estos bona.

Bi hao! — Fartu bone!

Hay olo bi hao! — Ĉio estu bone!

Exemploj de derivado

Verbo => Substantivo

1.

admiri admiri — admiro admiro

salti salti — salto salto

2.

gun labori — gunsa laboro

jan scii — jansa scio

3.

fishi fiŝi — fishing fiŝado

ski skii — skiing skiado
 

Adjektivoj

Adjektivoj en LdP ne ŝanĝiĝas. La plimulto de ili finiĝas per –e, sed estas ankaû iaj aliaj finaĵoj (-an, -ao); per konsonanto — la adjektivoj derivitaj per sufiksoj (–ful, –lik, –shil ktp.).

Exemploj de derivado

Adjektivo => Substantivo

nove nova — novika novaĵo

mole mola —  molika molaĵo

Adjektivo => Verbo

1.

hao bona — fa-hao boniĝi— mah-hao bonigi

gran granda — fa-gran grandiĝi — mah-gran grandigi

2.

chaure larĝa — chaurifi larĝiĝi — chaurisi larĝigi

mokre malseka — mokrifi malsekiĝi — mokrisi malsekigi

 
Adjektivo => Adverbo

klare klara — klarem klare

basike baza — basikem baze

Personaj pronomoj

me — mi

yu — vi (ununombra)

lu — li

ela — ŝi

ta — li/ŝi

da — ĝi

nu — ni

vu — vi (plurala)

li — ili

oni — oni
 

Posesivoj:

may — mia, mian, miaj, miajn

yuy — via, vian, viaj, viajn (ununombra)

luy — lia, lian, liaj, liajn

elay — ŝia, ŝian, ŝiaj, ŝiajn

suy — lia, ŝia, ĝia + ilia pluralaj kaj akuzativaj formoj (universala por 3a persono)

nuy — nia, nian, niaj, niajn

vuy — via, vian, viaj, viajn (plurala)

ley — ilia, ilian, iliaj, iliajn

Demonstrativaj pronomoj

se
 tio (ĉi), tion (ĉi),
 
to
 tio, tion
 
sey
 tiu (ĉi), tiun (ĉi), tiuj (ĉi), tiujn (ĉi)
 
toy
 tiu, tiun, tiuj, tiujn
 

Kwo es se? Se es auto — Kio estas tio? Tio estas aûto. (En tiaj frazoj "se" ne estas  necesa: Kwo es? Es auto.)

Me jan se. — Mi scias tion.

Se es auto e to es bisikla. — Tio ĉi estas aûto, kaj tio estas biciklo.

To es avion, bu es faula. — Tio estas aviadilo, ne estas birdo.

Sey autos es hwan e toy autos es blu — Tiuj ĉi aûtoj estas flavaj, kaj tiuj aûtoj estas bluaj.

Sey-la, toy-la — la tiu ĉi (objekto), la tiu (objekto) — indikas jam menciitajn objektojn:

Walaa dwa kitaba. Sey-la es hao e toy-la es buhao. –

Jen du libroj. Tiu ĉi estas bona, kaj tiu estas malbona.

 
Demandoj

Ekzistas du demandaj partikloj, oni metas unu el ili (ob) ĉe komenco de demanda frazo, kaj la duan (ku) ĉe la fino aû post la vorto al kiu ĝi rilatas. Praktike, en longaj frazoj "ob" estas preferebla, kaj en la mallongaj "ku":

Ob yu mog shwo a me, wo es zuy blise fanshop?

Ĉu vi povas diri al mi, kie estas la plej proksima nutraĵa magazeno?

Yu lai ku? – Ĉu vi venos?

Me lai, hao ku? – Mi venos, ĉu bone?

Me darfi zin ku? – Ĉu mi povas eniri?

La partiklo "ob" servas kiel "ĉu" ankaû en la mezo de frazo:

Me bu jan, ob lu es in dom – Mi ne scias, ĉu li estas hejme.

Ankoraû unu varianto de konstruktado de demanda frazo estas ripetado de la verbo post la nea partiklo "bu":

Yu go-bu-go? — Ĉu vi iras (aû ne)?

Ye-bu-ye koy ideea? — Ĉu estas iaj ideoj?
 

La atributa partiklo –ney

La partiklo –ney servas por genitivo kaj substantivaj atributoj; post verboj ĝi estas indico de pasiva participo:

brata-ney nam — brata nomo

jen-ney — homa

pi-ney akwa — drinkata/drinkita akvo

rude-fas-ney jen — ruĝvizaĝa homo

gran-oko-ney gela — grandokula knabino
-------------------------------------------------------------------

Do vi vidas, ke por komencantoj E-to estas preferinda, char estas pli regula, malpli varia.
Tamen postulo, ke chiuj substantivoj en E-to finighu per -o estas vere severa postulo ...
tajgao, boao, karateo - vortoj deformighas !

http://mi.anihost.ru
La interlingvistika mondo de Nikolao Mihajlenko